Οι Κοντυλιές της Ανατολικής Κρήτης

Τη λευτεριά ρωτήσανε

 ποιας μάνας είναι γέννα

κι' είπε πως την εγέννησε

 των Κρητικών το αίμα

“Στα παλιά τα χρόνια μουσικό όργανο στην Kρήτη ήταν ο αυλός (χαμπιόλι ή μ(π)αντούρα), φτιαγμένος από καλάμι. Στο καλάμι το αναμεταξύ στα γόνατα μέρος λέγεται κόντυλας. Έτσι, μια που η μουσική των μαντινάδων παιζόταν πάνω στον κόντυλα (αφού εκεί ανοίγονται οι τρύπες), πήρε από ’κει τ’ όνομα κοντυλιά.”

Ο όρος Κοντύλια που σήμερα χρησιμοποιείται ευρύτατα για μελωδίες που εκτελούνται και με έγχορδα όργανα προέρχεται από τα πνευστά. Κοντυλιές είναι οι αποστάσεις ανάμεσα στις οπές των πνευστών του ορίζονται από τους κονδύλους των καλαμιών από τα οποία κατασκευάζονται τα φιαμπόλια κλπ πνευστά. Το γεγονός αυτό μαρτυρεί επιπλέον ότι τα πνευστά όχι η λύρα υπήρξαν τα κύρια λαϊκά όργανα της Κρήτης και φυσικά η διαπίστωση αυτή έχει μόνο ιστορικό χαρακτήρα.

Οι κοντυλιές είναι ένα από τα βασικότερα είδη της κρητικής μουσικής, με μακραίωνη παράδοση και ρίζες στην Ανατολική Κρήτη. Στην ουσία πρόκειται για ....

μουσικές φράσεις, από τις οποίες συγκροτούνται οργανικές μελωδίες, τραγούδια ακόμα και χοροί.

Περίφημες είναι οι περίτεχνες κοντυλιές από τις επαρχίες Σητείας και Iεράπετρας (που άλλοτε τραγουδιόνται και άλλοτε όχι, με γρήγορη ή αργή ρυθμική αγωγή και οι οποίες ενίοτε χορεύονται). Παίρνουν διάφορες ονομασίες: Στειακές κοντυλιές, Γεραπετρίτικες κοντυλιές, κοντυλιές της νύχτας, κοντυλιές Καλογερίδη, κοντυλιές του Αλή, και ανάλογα με την τονικότητά τους κοντυλιές στη φα, κοντυλιές στη ντο, κοντυλιές στη ρε κ.λπ.

Στις μέρες μας, η λέξη κοντυλιά δεν είναι αποκλειστικά ταυτισμένη με τις μελωδίες τις Ανατολικής Κρήτης. Για τους περισσότερους, έχει τη σημασία της μουσικής που αποδίδει η λύρα ή το βιολί, δηλαδή τη δοξαριά, με τον ίδιο τρόπο που η λέξη πενιά σημαίνει τη μουσική του λαγούτου, του μπουζουκιού ή του μαντολίνου. Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο ονομάζονται κοντυλιές και άλλοι εξαίρετοι σκοποί, που διαμορφώθηκαν στην Κεντρική Κρήτη, στους νομούς Ρεθύμνου και Ηρακλείου, πάνω στις μελωδίες των οποίων αποδίδονται ενίοτε μαντινάδες ή πολύστιχα αφηγηματικά τραγούδια, καθώς και η μουσική του σιγανού χορού, με την πιο αργή ρυθμική αγωγή, όπως αυτός αποδίδεται σε διάφορες περιοχές του νομού Ρεθύμνου.

Οι περισσότερες κοντυλιές θεωρούνται παραδοσιακές, δηλαδή παλαιές, που αγνοούμε το πώς και από ποιον ή ποιους δημιουργήθηκαν. Υπάρχουν, όμως, και αρκετές οι οποίες αποτελούν προσωπικές δημιουργίες ή διασκευές, όπως οι κοντυλιές Kαλογερίδη και οι κοντυλιές του Αλή στο νομό Λασιθίου και οι κοντυλιές του Καραβίτη στην επαρχία Aγ. Bασιλείου Pεθύμνης.

Σύμφωνα με τη γνώμη του μουσικού Γιάννη Nτεληβασίλη, την οποία κατέγραψε η εξαίρετη λαογράφος Μαρία Λιουδάκη, ο όρος κοντυλιά έχει την εξής αρχή: “Στα παλιά τα χρόνια μουσικό όργανο στην Kρήτη ήταν ο αυλός (χαμπιόλι ή μ(π)αντούρα), φτιαγμένος από καλάμι. Στο καλάμι το αναμεταξύ στα γόνατα μέρος λέγεται κόντυλας. Έτσι, μια που η μουσική των μαντινάδων παιζόταν πάνω στον κόντυλα (αφού εκεί ανοίγονται οι τρύπες), πήρε από ’κει τ’ όνομα κοντυλιά.”

Ιστορικά στοιχεία ΕΔΩ

Απολαύστε τώρα καταπληκτικές κοντυλιές του ΔΕΡΜΙΤΖΟΓΙΑΝΝΗ με σόλο κιθάρα.