Η καφεΐνη (1,3,7-τριμεθυλοξανθίνη) και ο Ρωμηός

Από το 1990 μέχρι σήμερα η συνολική κατανάλωση του καφέ στην Ελλάδα υπερτετραπλασιάστηκε ως προς τον όγκο και την αξία,

Η αγορά του καφέ είναι από τις ελάχιστες ή ίσως και η μόνη, που δεν επηρέασε η κρίση.

Σύμφωνα με την ετήσια έρευνα του World Resources Institute η Ελλάδα κινείται ανοδικά την τελευταία τετραετία στην παγκόσμια κατάταξη κατανάλωση καφέ και μοιράζεται την 11η θέση μαζί με την Ιταλία αγγίζοντας τα 6kg/έτος κατά κεφαλήν.

Μια σύντομη αναδρομή στην ιστορία του καφέ

Υπάρχουν πολλές παραλλαγές στην ιστορία του καφέ. Πολλοί ανθρωπολόγοι θεωρούν ότι η χρήση του ανάγεται στην παλαιολιθική εποχή. Η συστηματική καλλιέργεια του καφέ ξεκίνησε από την Αιθιοπία, απ' όπου διαδόθηκε στην Αραβία και σε άλλες ανατολικές χώρες κατά τον 4ο μ.Χ. αιώνα.

Πιστεύεται ότι οι Αιθίοπες ανακάλυψαν τις ιδιότητες του καφέ, διαπιστώνοντας ότι τα ζώα τους ανακτούσαν τη ζωηράδα τους, όταν έτρωγαν καρπούς από τα δενδρύλλια του καφέ. Το αρωματικό αφέψημα του καφέ αξιοποίησαν μοναχοί και του απέδιδαν ακόμη και ιερές ιδιότητες, αφού τους βοηθούσε να μένουν άγρυπνοι κατά τις ολονύκτιες προσευχές τους.

Κατά τον μεσαίωνα δενδρύλλια καφέ καλλιεργούνται στην περιοχή της Ερυθράς Θάλασσας από 'Αραβες, οι οποίοι με κάθε τρόπο προσπαθούν να διατηρήσουν το μονοπώλιο της καλλιέργειάς του και απαγόρευαν την εξαγωγή του φυτού. Ωστόσο, καρποί του φυτού μεταφέρθηκαν λαθραία ....
σε περιοχές της Ινδίας, όποτε ξεκίνησε και εκεί η καλλιέργειά του.

Το 1470 ο καφές φθάνει στη Μέκκα, όπου δημιουργούνται τα πρώτα καφενεία, παρά τις απαγορεύσεις στην κατανάλωσή του με το αιτιολογικό ότι όσοι έπιναν καφέ παραμελούσαν τα θρησκευτικά τους καθήκοντα. Το 1554 ο καφές φθάνει από τη Δαμασκό στην Κωνσταντινούπολη και ανοίγει εκεί το πρώτο καφενείο, όπου πλέον γίνεται ένα δημοφιλές ρόφημα. Εκεί, γνωρίζουν τον καφέ και οι ευρωπαίοι ταξιδιώτες προς την Ανατολή, γοητεύονται από τις ιδιότητές του και αρχίζει η διάδοσή του στις δυτικές ευρωπαϊκές χώρες ξεκινώντας από τη Βενετία. Και στις χώρες αυτές το νέο αυτό ρόφημα αντιμετωπίζεται αρχικά με καχυποψία και ως ποτό των "απίστων". Τελικά, το 1600 ο Πάπας Κλήμης VΙΙΙ, ευχαριστημένος από το άρωμα και τη γεύση του, βαπτίζει τον καφέ "χριστιανικό" παρά τις προτροπές των συμβούλων του για το αντίθετο.

Το 1723 ένας Γάλλος αξιωματικός παράνομα μεταφέρει στη Μαρτινίκα δενδρύλλια καφέ από τον βοτανικό κήπο του Παρισιού. Από εκεί το 1727, ένας Πορτογάλος αξιωματικός μεταφέρει βλαστούς στη Βραζιλία, που επρόκειτο τελικά να γίνει η μεγαλύτερη καφεπαραγωγός χώρα του κόσμου

Το φυτό καφέα.

Στο σύστημα ταξινόμησης του Λιναίου, η καφέα (coffea), είναι ένα δικοτυλήδονο φυτό το οποίο ανήκει στην οικογένεια των ρουβιιδών (rubiaceae). Η οικογένεια αυτή περιλαμβάνει 4500 ποικιλίες από τις οποίες 60 ανήκουν στην ομάδα του καφέ. Από αυτές τις 60 ποικιλίες, μόνο 25 έχουν εμπορική σημασία για τους καρπούς τους και από αυτές οι ακόλουθες τέσσερις καταλαμβάνουν την κύρια μερίδα στην εμπορική κίνηση του καφέ: η Coffea arabica, η Coffea canephora (ή robusta), η Coffea liberica και η Coffea excelsa.

Η καφέα είναι αειθαλές φυτό, με διάρκεια ζωής 20 έως 40 χρόνια. Ευδοκιμεί σε ήπιες σταθερές θερμοκρασίες, με βροχές και ηλιοφάνεια. Μπορεί να φτάσει τα 8 μέτρα ύψος, αλλά συνήθως κλαδεύεται και διατηρείται σε ύψος 1,20 - 1,50 μέτρων. Καρπίζει στα 4-5 χρόνια και ο αρχικά πράσινος καρπός της ωριμάζει σε 9-11 μήνες αποκτώντας κόκκινο χρώμα, μοιάζοντας σε όψη και μέγεθος με το κεράσι. Κάθε καρπός έχει δύο πυρήνες (κουκούτσια) που είναι ονομαζόμενοι κόκκοι (beans) του καφέ. Οι κόκκοι αυτοί έχουν αρχικά ένα λευκοπράσινο χρώμα και δεν έχουν ούτε την οσμή ούτε τη γεύση του καφέ. Τα χαρακτηριστικά αυτά τα αποκτούν με το καβούρδισμα (roasting). Στη συνέχεια, οι καβουρδισμένοι κόκκοι υπόκεινται σε άλεσμα (grinding), που παρέχει τον γνωστό καφέ σε μορφή σκόνης. Το καβούρδισμα αποτελεί το στάδιο που καθορίζει την ποιότητα του καφέ, απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή και εμπειρία και θεωρείται κάτι σαν "τέχνη". 'Ενα δενδρύλλιο καφέας παράγει κατά μέσο όρο 2,5 κιλά καρπών τον χρόνο που δίνουν 500 g άψητων (πράσινων) κόκκων, τα οποία αντιστοιχούν σε 400 g καβουρδισμένου καφέ.

Από τις δύο βασικές ποικιλίες καφέας, την coffea arabica και την coffea robusta, παράγονται περίπου ετησίως περίπου 7 εκατομμύρια τόννοι καφέ. Το 70% παράγεται από την arabica και το 30% από τη robusta. H arabica ευδοκιμεί σε απότομες βουνοπλαγιές σε υψόμετρα 1000 έως 2000 μέτρων, θερμοκρασίες 15-24ºC και απαιτεί ισχυρές βροχοπτώσεις και σκιά. Παρέχει αρωματικό καφέ, υψηλής ποιότητας, τον μόνο καφέ που δεν αναμιγνύεται με άλλες ποικιλίες. Η robusta απαιτεί θερμότερο κλίμα (24-30ºC), είναι ανθεκτικότερη σε ασθένειες, μπορεί να καλλιεργηθεί σε χαμηλότερο υψόμετρο (μέχρι 700 μέτρα) και απαιτεί λιγότερες βροχοπτώσεις. Επειδή οι κόκκοι καφέ της arabica θεωρούνται ανώτερης ποιότητας, η robusta χρησιμοποιείται συνήθως για την παραγωγή καφέ χαμηλής ποιότητας και για χαρμάνια (blends) π.χ. για "καφέ φίλτρου", όπως και για την παραγωγή στιγμιαίου καφέ (instant coffee). Η περιεκτικότητα σε καφεΐνη των κόκκων της robusta είναι περίπου διπλάσια από εκείνη της arabica.

Ο άνθρωπος χρησιμοποιεί το αφέψημα του καφέ γιατί η καφεΐνη ενισχύει το κεντρικό νευρικό σύστημα (ΚΝΣ), καταπολεμά υπνηλία και κόπωση και ενισχύει την ικανότητα εγρήγορσης. Τα αφεψήματα και τα αναψυκτικά που περιέχουν καφεΐνη είναι τα πλέον δημοφιλή και η καφεΐνη είναι η πρώτη σε κατανάλωση ψυχοδιεγερτική ουσία σε όλο τον κόσμο. Η Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων των ΗΠΑ (η FDA) θεωρεί ότι η καφεΐνη είναι ασφαλής και επιτρέπει την προσθήκη της σε προϊόντα διατροφής και αναψυκτικά, χαρακτηρίζοντάς την ως "ουσία πολλαπλών χρήσεων - γενικώς θεωρούμενη ως διατροφικά ασφαλής" (multiple purpose generally recognized as safe food substance). Επιπλέον, η καφεΐνη βρίσκεται σε φαρμακευτικά σκευάσματα ήπιων αναλγητικών ουσιών επαυξάνοντας σημαντικά τη δραστικότητά τους.

Το χειμώνα μερικοί τον προτιμούν… καυτό, το καλοκαίρι, όμως, όλοι τον προτιμούν κρύο.

Αν το ούζο είναι το “εθνικό μας ποτό”, τότε ο καφές φραπέ είναι σίγουρα το εθνικό μας ρόφημα καφέ

Ο καφές φραπέ είναι ένα Ελληνικής επινόησης αφρώδες κρύο ρόφημα. Τα βασικά συστατικά του είναι στιγμιαίος καφές, ζάχαρη, νερό και παγάκια. Η εφεύρεσή του έγινε τυχαία το 1957 από τον Δημήτρη Βακόνδιο στη Θεσσαλονίκη. Η δημιουργία του φραπέ ήταν τυχαία. Κατά την διάρκεια της Διεθνούς Έκθεσης στη Θεσσαλονίκη το 1957, ο αντιπρόσωπος της ελβετικής εταιρίας Νεστλέ στην Ελλάδα Γιάννης Δρίτσας παρουσίαζε ένα νέο προϊόν για παιδιά, ένα σοκολατούχο ρόφημα που παρασκευαζόταν στιγμιαία αναμιγνύοντάς το με γάλα και χτυπώντας το με σέικερ.

Ο Δημήτριος Βακόνδιος, υπάλληλος του Δρίτσα συνήθιζε να πίνει Nescafé που ήταν στιγμιαίος καφές και παρασκευαζόταν από την Νεστλέ. Σε ένα διάλειμμα που έκανε κατά την διάρκεια της έκθεσης θέλησε να πιει καφέ αλλά επειδή δεν έβρισκε ζεστό νερό, σκέφτηκε να χρησιμοποιήσει το σέικερ για να φτιάξει τον καφέ του με κρύο νερό. Έβαλε καφέ, ζάχαρη και νερό, τα κούνησε και δημιούργησε τον πρώτο καφέ φραπέ της ιστορίας. Μετά από χρόνια δήλωνε ότι δε μπορούσε να συνειδητοποιήσει πως ένα απλό πείραμα τον οδήγησε στην εφεύρεση του διασημότερου ροφήματος στην Ελλάδα.

Κι ενώ τις προηγούμενες δεκαετίες ο ελληνικός καφές φραπέ είχε τα πρωτεία και αποτελούσε την επιλογή του κάθε μερακλή Έλληνα (μετά τον ελληνικό φυσικά), σήμερα οι επιλογές έχουν πληθύνει και ο φραπέ δεν αποτελεί πια τον ένα και μοναδικό καφέ, με το φρέντο καπουτσίνο, το φρεντοτσίνο, το φραπουτσίνο και το φρέντο εσπρέσο να «κλέβουν» επίσης την καρδιά μας.

Αντί επιλόγου το παρακάτω ποίημα.

Ὁ Ῥωμηός

(Γεώργιος Σουρῆς)

Στὸν καφενὲ ἀπ᾿ ἔξω σὰν μπέης ξαπλωμένος,
τοῦ ἥλιου τὶς ἀκτῖνες ἀχόρταγα ρουφῶ,
καὶ στῶν ἐφημερίδων τὰ νέα βυθισμένος,
κανέναν δὲν κοιτάζω, κανέναν δὲν ψηφῶ.

Σὲ μία καρέκλα τὅνα ποδάρι μου τεντώνω,
τὸ ἄλλο σὲ μίαν ἄλλη, κι ὀλίγο παρεκεῖ
ἀφήνω τὸ καπέλο, καὶ ἀρχινῶ μὲ τόνο
τοὺς ὑπουργοὺς νὰ βρίζω καὶ τὴν πολιτική.

Ψυχή μου! τί λιακάδα! τί οὐρανὸς ! τί φύσις !
ἀχνίζει ἐμπροστά μου ὁ καϊμακλῆς καφές,
κι ἐγὼ κατεμπνευσμένος γιὰ ὅλα φέρνω κρίσεις,
καὶ μόνος μου τὶς βρίσκω μεγάλες καὶ σοφές.

Βρίζω Ἐγγλέζους, Ρώσους, καὶ ὅποιους ἄλλους θέλω,
καὶ στρίβω τὸ μουστάκι μ᾿ ἀγέρωχο πολύ,
καὶ μέσα στὸ θυμό μου κατὰ διαόλου στέλλω
τὸν ἴδιον ἑαυτό μου, καὶ γίνομαι σκυλί.

Φέρνω τὸν νοῦν στὸν Διάκο καὶ εἰς τὸν Καραΐσκο,
κατενθουσιασμένος τὰ γένια μου μαδῶ,
τὸν Ἕλληνα εἰς ὅλα ἀνώτερο τὸν βρίσκω,
κι ἀπάνω στὴν καρέκλα χαρούμενος πηδῶ.

Τὴν φίλη μας Εὐρώπη μὲ πέντε φασκελώνω,
ἀπάνω στὸ τραπέζι τὸν γρόθο μου κτυπῶ...
Ἐχύθη ὁ καφές μου, τὰ ροῦχα μου λερώνω,
κι ὅσες βλαστήμιες ξέρω ἀρχίζω νὰ τὶς πῶ.

Στὸν καφετζῆ ξεσπάω... φωτιὰ κι ἐκεῖνος παίρνει.
Ἀμέσως ἄνω κάτω τοῦ κάνω τὸν μπουφέ,
τὸν βρίζω καὶ μὲ βρίζει, τὸν δέρνω καὶ μὲ δέρνει,
καὶ τέλος... δὲν πληρώνω δεκάρα τὸν καφέ.

ΠΗΓΕΣ

http://www.chem.uoa.gr/chemicals/chem_caffeine.htm

http://www.istorikathemata.com/2011/11/blog-post_27.html

http://www.athensmagazine.gr/health/116493