Το κρητικό σταμναγκάθι και η διατροφική του αξία

Το σταμναγκάθι είναι ένα είδος της οικογένειας των ραδικιών το οποίο ανήκει στο γένος (Cichorium) και στην οικογένεια των (Compositae).

Αυτοφυές απαντάται στα χιονισμένα δύσβατα μέρη των ορεινών όγκων της Κρήτης αλλά και σε απόκρημνες ακρογιαλιές του νησιού.

Το σταμναγκάθι είναι ένα άγριο χόρτο, με οδοντωτά φύλλα, τα οποία περιέχουν μία γλυκόπικρη ουσία, η οποία προσδίδει στο φυτό σημαντικές ιδιότητες.

Καλλιεργείται ευρέως στην Κρήτη, από όπου και έγινε γνωστό, ωστόσο φαίνεται ότι μπορεί να αναπτύσσεται εξίσου ικανοποιητικά σε παραθαλάσσιες ζώνες αλλά και πλαγιές βουνών και οροπεδίων (πάνω από 1000 μέτρα υψόμετρο) και σε άλλες περιοχές της χώρας.

Είναι ένα από τα λίγα χορταρικά που τρώγεται το ίδιο ευχάριστα ωμό αλλά και βρασμένο, όπως όλα τα είδη των ραδικιών ή μαζί με κρέας όπως μαγειρεύεται το σέλινο ή το σπανάκι.

Η ονομασία του προήλθε από τις λέξεις αγκάθι και στάμνα διότι οι Κρητικοί το χρησιμοποιούσαν ως πώμα στις στάμνες τις πήλινες που φύλασσαν το νερό. Το πλούσιο σε αγκάθια υπέργειο μέρος του αλλά και η χοντρή πασσαλώδης ρίζα του αποτελούσαν θαυμάσιο πώμα που προφύλασσε το νερό μέσα στη στάμνα.

Διατροφική αξία

Τα χαρίσµατα του σταµναγκαθιού δεν είναι µόνο γευστικά. Γνωστό από την αρχαιότητα για τις διουρητικές του ιδιότητες, αναφέρεται από τον Αριστοφάνη, τον Θεόφραστο και τον Διοσκουρίδη. Η µοντέρνα ανάλυση της σύστασής του επιβεβαίωσε τους αρχαίους που το εκτιµούσαν ιδιαίτερα: κατέδειξε ότι το φυτό είναι πλούσιο σε αντιοξειδωτικές πολυφαινόλες, ω-3 λιπαρά οξέα και πρεβιοτικά, ενώ περιέχει βιταµίνες (C και Ε), β-καροτένιο και γλουταθειονίνη καθώς ...

και µέταλλα και ιχνοστοιχεία (σίδηρος, κάλιο, νάτριο, φώσφορος και µαγνήσιο).

Οι πολυφαινόλες έχουν ισχυρή αντιοξειδωτική δράση και τα Ω-3 λιπαρά οξέα είναι σύμμαχος της καρδιάς και της καλής υγείας του οργανισμού. Γενικά θεωρείται διουρητικό, χωνευτικό,τονωτικό και χολαγωγό.

Χολαγωγό – υπακτικό: Στα αρχαία χρόνια το χρησιμοποιούσαν για την θεραπεία προβλημάτων της χολής και του ήπατος. Αυτή η δράση του οφείλεται σε μία ουσία, το «κιχώριο» και βοηθά στην αποσυμφόρηση της χοληδόχου κύστεως και του ήπατος.

Αντιοξειδωτικό: Τα β-καροτένια που περιέχει συμβάλλουν στην αντιμετώπιση των ελεύθερων ριζών, γεγονός που βοηθά στην καρδιαγγειακή προστασία του οργανισμού και προάγει την αντιγήρανση των ιστών.

Τονωτικό – χωνευτικό: Είναι τονωτικό του στομάχου και ευνοεί την πέψη. Βοηθά στην απομάκρυνση της χοληστερίνης από το αίμα, ενώ αναφέρεται πως το αφέψημα των φύλλων του δρα κάτα του διαβήτη και της παχυσαρκίας.

Αντιρευματικό: Όλα τα είδη ραδικιών έχουν διουρητικές ιδιότητες. Εξαιτίας αυτής της ιδιότητας βοηθά και στην αντιμετώπιση των ρευματισμών, αλλά και της κατακράτησης υγρών κατά την διάρκεια της έμμηνου ρύσεως.

Αδένες: Δρα ρυθμιστικά στην λειτουργία πολλών αδένων

Δέρμα: Θεραπεύει πολλές δερματικές παθήσεις. Αναφέρεται πως από τα αρχαία χρόνια το χρησιμοποιούσαν για την θεραπεία κρεατοελιών, σπυριών και κάλων.

Τα χαρακτηριστικά του

Το σταμναγκάθι, είναι πολυετές φυτό που φθάνει τα 20-40 εκατοστά. Είναι πολύκλαδο, με διακλαδώσεις ακανθωτές. Ακολουθεί τα εξής στάδια ανάπτυξής: α) βλάστηση σπόρου με εμφάνιση δύο κοτυληδόνων, β) ανάπτυξη κανονικών φύλλων με τη μορφή δίσκου (ροζέτας) γ) ανάπτυξη πράσινου αγκαθιού από το κέντρο της ροζέτας που με την πάροδο του χρόνου καλύπτει το φύλλωμα και σταδιακά χάνει το πράσινο χρώμα του και γίνεται καφέ μπεζ, ενώ δεν αργεί και η άνθηση του φυτού, και ο σχηματισμός των κεφαλίων ή καρπιδίων, πάνω στο αγκάθι που το καθένα υπό κανονικές συνθήκες περιέχει 5 σπόρους.

Η καλλιέργεια του

Η σπορά του οποίου ξεκινά το φθινόπωρο και συγκομίζεται κάθε 40 περίπου μέρες, με την περίοδο παραγωγής να διαρκεί 9 με 10 μήνες.

Καλλιεργείται σαν ετήσιο αλλά και σαν πολυετές φυτό. Ως ετήσιο μπορεί να καλλιεργηθεί όλο το χρόνο με μόνο περιορισμό το καλοκαίρι όπου υποφέρει από τις υψηλές θερμοκρασίες με αποτέλεσμα να αναπτύσσει γρήγορα το αγκάθι και στην συνέχεια το άνθος.

Ως πολυετές η αναβλάστηση του φυτού γίνεται μετά το καλοκαίρι και αφού ποτιστεί ή πέσουν οι πρώτες βροχές του φθινοπώρου.

Η καλλιέργεια του γενικά, μοιάζει με αυτή του ραδικιού. Το πρόβλημα που έχει είναι τα ζιζάνια που πρέπει να αντιμετωπιστούν με σκαλίσματα και βοτανίσματα. Η λίπανση και το πότισμα είναι διαδικασίες χωρίς ιδιαίτερη δυσκολία, αφού μπορεί να ποτιστεί με καταιονισμό και να χρησιμοποιηθούν αζωτούχα κυρίως λιπάσματα σε μικρές δοσολογίες.

Ένα άλλο χαρακτηριστικό του φυτού είναι η μεγάλη αντοχή που επιδεικνύει στην υψηλή αλατότητα του εδάφους.Ο βιολογικός κύκλος από την σπορά μέχρι την συγκομιδή των ροζετών δεν ξεπερνάει τους 3-4 μήνες ανάλογα με την εποχή και τις καλλιεργητικές περιποιήσεις. Η συγκομιδή γίνεται όταν η ροζέτα έχει αποκτήσει ικανοποιητικό μέγεθος και πάντως πριν την έκπτυξη αγκαθιού

Το ύψος παραγωγής, φθάνει τα 1500 -2000 κιλά ανά στρέμμα ενώ το κόστος εγκατάστασης είναι 200-250 € το στρέμμα.Οι τιμές που απολαμβάνουν οι παραγωγοί συνήθως είναι 2-3 € το κιλό, με αποτέλεσμα να έχουν ένα καθαρό κέρδος 2000-2700 € το στρέμμα.

Παρά το γεγονός ότι το φύλλωμα του είναι παχύ μπορεί να αφυδατωθεί αν μείνει σε συνθήκες δωματίου μέσα σε 24 ώρες μετά την συγκομιδή.Μετά τη συγκομιδή πρέπει να πλυθεί να συσκευαστεί σε πλαστικά φύλλα ή σακούλες και να τοποθετηθεί σε χαμηλή θερμοκρασία συντήρησης λίγο πάνω από τους 2-3oC.

Το σταμναγκάθι συνοδεύεται πάντα από εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο στην κουζίνα των Κρητικών. Μαγειρεύεται με πολλούς τρόπους. Ωμό ή βραστό με λίγο ελαιόλαδο και λεμόνι.

ΠΗΓΕΣ: ΕΔΩ, ΕΔΩ